Πότε το ρολόι μπήκε στην καθημερινότητά μας - Η πρώτη αναφορά για ξυπνητήρι

  

    Ο χρόνος κατέχει σημαντικό ρόλο στη ζωή μας, ωστόσο οι ιστορικοί δεν γνωρίζουν πότε ακριβώς επινοήθηκε η πρώτη συσκευή που μετρά το χρόνο ούτε, φυσικά, από ποιον.

Οι...  

ιστορικοί πιθανολογούν ότι πριν από χιλιάδες χρόνια κάποιος παρατήρησε πως όταν τοποθέτησε κατακόρυφα στο έδαφος μία ράβδο η σκιά της κινούταν στο έδαφος ακολουθώντας την κίνηση του ήλιου. Σύμφωνα με τους ιστορικούς, η αρχή του ρολογιού συνέβη το 2679 π.Χ. στην Κίνα. Τα ηλιακά ρολόγια ήταν αρκετά διαδεδομένα από το 3500 π.Χ. και μετά. Οι Βαβυλώνιοι, γύρω στο 2.000 π.Χ. έκαναν χρήση του εξηκονταδικού συστήματος που αποτελεί σήμερα τον προπομπό του δωδεκαδικού συστήματος μετρήσεως, το οποίο χρησιμοποιούμε και σήμερα.

Κατά το 1530 π.Χ. δημιουργήθηκαν στην Αίγυπτο οι πρώτες κλεψύδρες με νερό ή άμμο. Τη χρήση αυτών έκαναν, πρωτίστως, οι Βαβυλώνιοι και μεταγενέστερα οι Έλληνες, υπάρχει μάλιστα αναφορά πως ο μαθητής του Θαλή, Αναξίμανδρος, κατασκεύαζε γύρω στο 550 π.Χ. ποικιλία ρολογιών, με κλεψύδρες αλλά και ηλιακά.

Ο Πλάτωνας, με τη σειρά του, συνέβαλε σημαντικά στην ιστορία του ρολογιού. Το 380 π.Χ. κατασκεύασε, με τη μορφή σύνθετης κλεψύδρας νερού, ένα ρολόι που μέσω πίεσης του αέρα προκαλούσε συριγμό σε καθορισμένη ώρα. Πρόκειται για το πρώτο καταγεγραμμένο ξυπνητήρι.

Αρκετά ενδιαφέροντα και ιδιαίτερα για την εποχή τους είναι και τα πρώτα ελληνικά ρολόγια που δούλευαν με νερό. Τόσο ο Αρχιμήδης όσο και ο Κτησίβιος κατασκεύασαν αρκετά μοντέλα, χρησιμοποιώντας οδοντωτό τροχό, με τον οποίο συνδέονταν τύμπανα και μηχανισμοί που προκαλούσαν πολύπλοκες κινήσεις. Επρόκειτο για ένα αυτόματο υδραυλικό ρολόι που μπορούσε να λειτουργεί αδιάκοπα χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση. Το ρολόι του Αρχιμήδη δεν είναι τύπος κλεψύδρας, αλλά μηχανισμός ρολογιού, απλώς αντί του σημερινού ελατηρίου χρησιμοποιούσε τη ροή του νερού.

Ο Φίλων ο Βυζάντιος, μηχανικός της Αλεξάνδρειας που χρονολογείται στο 250 π.Χ., κατασκεύασε συσκευή ελέγχου στάθμης υγρού, ενώ ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς, πιθανόν το έτος 100 π.Χ., έκανε λόγο για έναν αντίστοιχο μηχανισμό ελέγχου στάθμης μέσω μηχανικού συστήματος που δημιούργησε.

Η ιστορία του ρολογιού συνεχίζεται στην περίοδο των ελληνορωμαϊκών χρόνων. Εντοπίστηκαν άθικτα και ανασύρθηκαν από την αρχαιολογική υπηρεσία στο Πολύχρονο Χαλκιδικής ρολόγια που είχαν κατασκευαστεί έτσι ώστε να δείχνουν τη σωστή ώρα κάθε ημέρας τόσο στη Χαλκιδική όσο και σε οποιοδήποτε άλλο μέρος του κόσμου.

Οι «Αέριδες» είναι το αρχαίο μνημείο που βρίσκεται στους βόρειους πρόποδες της Ακρόπολης των Αθηνών. Το επίσημο όνομα του ρολογιού αυτού είναι το «Ωρολόγιο του Κυρρήστου» και θεωρείται πως το ανήγειρε ο Ανδρόνικος ο Κυρρήσιος. Πρόκειται για ένα οκταγωνικό κτίσμα, που στην κορυφή του έφερε ανεμοδείκτη. Κάτω από κάθε ανάγλυφη προσωποποίηση των οκτώ ανέμων εγχάρακτες ακτίνες κατά διάφορους σχηματισμούς αποτελούσαν ένα ηλιακό ρολόι. Για τον υπολογισμό της ώρας σε ανήλιαγες ημέρες υπήρχε μέσα στο κτίσμα εγκατάσταση υδραυλικού ρολογιού.

Ο κατασκευαστής του μνημείου συνδύασε τις εφευρέσεις προηγούμενων κατασκευών, όπως του Αρχιμήδη, του Κτησίβιου και του Φίλωνα. Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν εφεύρει και χρησιμοποιούσαν πολλές παραλλαγές ρολογιών. Πολλές από αυτές βρίσκονται με μορφή ομοιωμάτων στο Τεχνικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

Όσον αφορά στα μηχανικά ρολόγια, έγιναν πραγματικότητα χάρις στο «Μηχανισμό διαφυγής». Το 725 μ.Χ. κατασκευάστηκε στην Κίνα το πρώτο ρολόι με μηχανισμό διαφυγής. Από την άλλη, η προέλευση του πλήρους μηχανικού ρολογιού είναι άγνωστη. Πιθανολογείται ότι πρώτοι το χρησιμοποίησαν μοναχοί σε μοναστήρια. Τα πρώτα μηχανικά ρολόγια ήταν ογκώδεις συσκευές με μηχανισμό αντίβαρων και δεν διέθεταν δείκτες.

Το 1582 ο Γαλιλαίος παρατήρησε τη χαρακτηριστική χρονομετρική ιδιότητα του εκκρεμούς, μετρώντας το χρόνο που έκαναν οι πολυέλαιοι του καθεδρικού ναού της Πίζας όταν ταλαντεύονταν. Ανακάλυψε, επίσης, ότι οι ταλαντώσεις τους ήταν ισόχρονες και σκέφθηκε ότι μπορούσαν να χρησιμεύσουν για την μέτρηση του χρόνου. Την παρατήρηση αυτή αξιοποίησε ο Ολλανδός, Κρίστιαν Χόυχενς, από το 1656 και μετά.

Αργότερα εισήχθη το μακρό εκκρεμές δευτερολέπτων από τον Άγγλο Κλέμενζ. Τα πρώτα φορητά ρολόγια εμφανίστηκαν λίγο μετά το 1500, όταν χρησιμοποιήθηκε το ελατήριο. Μέχρι περίπου το 1580 οι μηχανισμοί των φορητών ρολογιών κατασκευάζονταν πλήρως από σίδηρο, αλλά τότε ήταν που άρχισε η χρήση του ορειχάλκου. Η χρήση πολύτιμων λίθων άρχισε το 1704 με διαμάντια και ζαφείρια.

Για την κατασκευή του πρώτου αυτοκουρδιζόμενου ρολογιού εκδόθηκε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας το 1780 στο Λονδίνο, ενώ το πρώτο ηλεκτρικό ρολόι μπαταρίας εφευρέθηκε το 1840. Διέθετε κινητήριο μηχανισμό ελατηρίου και χρησιμοποιούσε ηλεκτρικές παλμωθήσεις για την οδήγηση των δεικτών. Η τελειοποίηση αυτού του ηλεκτρικού ρολογιού επιτεύχθηκε το 1905 με κατάληξη στο αυτοτελές ρολόι μπαταρίας.

Το φαινόμενο του πιεζοηλεκτρισμού ανακαλύφθηκε από τους αδελφούς Κιουρί το 1880. Ο πρώτος κρύσταλλος χαλαζία εφαρμόστηκε στην ωρολογοποιία το 1929. Το συγχρονισμένο ηλεκτρικό ρολόι ανακαλύφθηκε αρκετά αργότερα, το 1918.