Ποια φίδια στην Ελλάδα έχουν δηλητήριο - Τι ισχύει για τις οχιές, μύθοι και αλήθειες

Όλο και πιο συχνές γίνονται το τελευταίο διάστημα οι αναφορές για εμφάνισης φιδιών στην Ελλάδα, με πιο χαρακτηριστική περίπτωση τη γυναίκα στη Θεσσαλονίκη που δαγκώθηκε από οχιά όταν κλήθηκε να την απομακρύνει από σχολείο.

Με αφορμή... 

 

τα περιστατικά αυτά, το WWF έδωσε στη δημοσιότητα πληροφορίες για τις οχιές και τα φίδια γενικότερα στην Ελλάδα, αλλά και οδηγίες για το τι πρέπει να κάνεις αν τα συναντήσεις και αν σε δαγκώσουν.

Σύμφωνα με την περιβαλλοντική οργάνωση, αναλυτικές οδηγίες αλλά και όλα τα φίδια όπως και τα άλλα ερπετά της Ελλάδας είναι καταγεγραμμένα στο αξιόπιστο ερπετολογικό site herpetofauna.gr.

Τα επικίνδυνα φίδια στην Ελλάδα

Τα φίδια που έχουν δηλητήριο στη χώρα μας, είναι ο σαπίτης, το αγιόφιδο και οι οχιές. Τα δύο πρώτα έχουν δηλητήριο στα πίσω δόντια και άρα είναι πάρα πολύ δύσκολο να δαγκώσουν με τρόπο που να εγχύσουν δηλητήριο σε άνθρωπο.


Σχετικά με τις οχιές, πέντε είναι τα είδη που υπάρχουν στην Ελλάδα, αλλά μόνο ένα, η Vipera ammodytes, εξαπλώνεται σε όλη τη χώρα.

Τι ισχύει για τις οχιές

Ειδικότερα, οι οχιές είναι αργά φίδια και αν νιώσουν απειλή μένουν ακίνητες ώστε να μη γίνουν αντιληπτές και στη συνέχεια απομακρύνονται όσο το δυνατόν γρηγορότερα για να αποφύγουν τον κίνδυνο. Στην περίπτωση που τις πλησιάσει κάποιος αρκετά αρχίζουν να συρίζουν δυνατά (συριγμός) και κουλουριάζονται σε θέση άμυνας, ενώ είναι έτοιμες να χρησιμοποιήσουν την έσχατη άμυνά τους, το δάγκωμα, εάν τις πλησιάσουν σε απόσταση λιγότερη του μισού μέτρου. Οι οχιές δεν θα επιτεθούν ποτέ εάν κάποιος δεν τις αρπάξει ή έρθει κοντά τους, εάν δεν νιώσουν δηλαδή άμεση απειλή για τη ζωή τους. Ακόμα όμως και σε αυτήν την περίπτωση είναι πιο πιθανό να δαγκώσουν «στεγνά», δηλαδή χωρίς έγχυση δηλητηρίου, ως προειδοποίηση μόνο.

Σύμφωνα με το WWF: Δεν υπάρχει κάποιος τρόπος να είμαστε βέβαιοι ότι έχουμε απομακρύνει τα φίδια από τον χώρο μας για πάντα. Μπορούμε όμως να εστιάσουμε στο τι τα προσελκύει, λαμβάνοντας τα απαραίτητα μέτρα για να τα αποφύγουμε και να προστατευτούμε. Οι συνηθέστεροι εξάλλου λόγοι που ένα φίδι θα βρεθεί μέσα στην οικία μας ή σε άλλον κλειστό χώρο, είναι είτε γιατί έχει ανακαλύψει κάποια πηγή τροφής, είτε γιατί θέλει να βρει μια κρυψώνα για να ξεκουραστεί.

Τι πρέπει να γνωρίζουμε για το δηλητήριο

Τέλος, σύμφωνα με την οργάνωση, λόγω της σύνθεσης του δηλητηρίου των φιδιών στην Ελλάδα, μετά από ένα δηλητηριώδες δάγκωμα διαθέτουμε υπεραρκετό χρόνο ώστε να επισκεφτούμε εγκαίρως ένα νοσοκομείο για τις πρώτες βοήθειες.

Εξαίρεση αποτελεί η περίπτωση δαγκώματος στον λαιμό ή στο κεφάλι, λόγω του ότι κατά τον σχηματισμό οιδήματος ενδέχεται να προκληθεί απόφραξη της αναπνευστικής οδού, όπως και η περίπτωση αναφυλακτικής αντίδρασης, όπως συνέβη με τη γυναίκα στη Θεσσαλονίκη.

Μέθοδοι που ΔΕΝ έχουν αποτέλεσμα στην απώθηση φιδιών ή είναι επικίνδυνες για τον άνθρωπο και το περιβάλλον

Θειάφι: Ενοχλητικό στην οσμή για τον άνθρωπο αλλά και αρκετά τοξικό, χωρίς κανένα αποδεδειγμένο αποτέλεσμα στην απώθηση φιδιών.
Σκόρδο ή κρεμμύδι: Κανένα αποδεδειγμένο αποτέλεσμα στην απώθηση φιδιών.
Πετρέλαιο ή βενζίνη: τοξικά για τον άνθρωπο, καταστρεπτικά για το περιβάλλον, χωρίς κανένα αποδεδειγμένο αποτέλεσμα στην απώθηση.
Ναφθαλίνη: Επικίνδυνο υλικό, μπορεί να προκαλέσει ερεθισμό στο δέρμα, τα μάτια και το αναπνευστικό, βλάβες στο συκώτι, τους νεφρούς, το αίμα και το νευρικό σύστημα, ακόμα και καρκίνο. Δεν έχει αποδεδειγμένο αποτέλεσμα στην απώθηση.
Απωθητικά εμπορίου: Σχεδόν όλα τους είναι βασισμένα σε ναφθαλίνη, θειάφι ή άλλες επικίνδυνες χημικές ουσίες, έχουν αμφίβολη σύσταση και κανένα αποδεδειγμένο αποτέλεσμα στην απώθηση φιδιών. Μάλιστα έχουν βρεθεί φίδια σε κατοικίες περιτριγυρισμένες από απωθητικά εμπορίου βασισμένα στην ναφθαλίνη που υπόσχονταν απώθηση.

Τι να κάνετε αν σας δαγκώσει φίδι

Όχι περπάτημα.
Καθαρισμός της πληγής με νερό και σαπούνι.
Αφαίρεση κοσμημάτων και στενών ρούχων πριν αρχίσει το οίδημα.
Ακινητοποίηση του άκρου (όπου συνέβη το δάγκωμα) σε θέση χαμηλότερη από το ύψος της καρδιάς.
Όχι ίσχαιμος περίδεση. Η σύσταση να δένουμε σφιχτά με έναν επίδεσμο ή ύφασμα το δαγκωμένο μέλος, είναι λανθασμένη.
Όχι καφέ και αλκοόλ.
Όχι πάγος στο τραύμα.
Όχι σύλληψη του φιδιού. Προσπαθούμε να απομνημονεύσουμε το χρώμα και το σχήμα του φιδιού, για να το περιγράψουμε στους γιατρούς.
Διακομιδή στο νοσοκομείο.
Όχι κόψιμο και «ρούφηγμα» του δηλητηρίου. Υπάρχουν περιστατικά που ακολουθώντας αυτή την παλιά πρακτική, έχουν πάθει μόλυνση χειρότερη από το δάγκωμα ή και μόνιμη βλάβη.

Μύθος ή πραγματικότητα;

Σύμφωνα με το herpetofauna.gr, οι μύθοι για τα ερπετά είναι σήμερα τόσοι πολλοί που θα μπορούσαν να γραφτούν ολόκληροι τόμοι βιβλίων αναφέροντάς τους.


Μύθοι:

Τα φίδια κυνηγούν τους ανθρώπους για να τους δαγκώσουν
Τα φίδια έλκονται από το γάλα και το πίνουν
Τα φίδια πίνουν γάλα από τις θηλές ζώων εκτροφής
Τα φίδια χτυπούν-μαστιγώνουν με την ουρά
Όλα τα φίδια έχουν δηλητήριο
Τα φίδια δηλητηριάζουν με την γλώσσα
Τα φίδια δηλητηριάζουν με την ουρά
Τα φίδια υπνωτίζουν το θύμα τους
Τα φίδια ανεβαίνουν στα κρεβάτια το βράδυ για να μας επιτεθούν
Τα φίδια είναι σατανικά και καταραμένα
Το ελαφοκέρατο απομακρύνει τα φίδια
Το σφύριγμα και ο θόρυβος στον περίπατο απομακρύνει τα φίδια
Μερικά από τα αυγά των χελωνών περιέχουν φίδια
Το Λιακόνι είναι δηλητηριώδες και επικίνδυνο
Το Σαμιαμίδι είναι δηλητηριώδες και επικίνδυνο
Το Κονάκι είναι δηλητηριώδες και επικίνδυνο
Οι Σαύρες είναι δηλητηριώδεις και επικίνδυνες
Οι Χαμαιλέοντες είναι δηλητηριώδεις και επικίνδυνοι
Οι Οχιές ταξιδεύουν πάντα σε ζευγάρια
Οι Σαΐτες πετάγονται από τα δέντρα και επιτίθενται σε ανθρώπους
Οι Σαΐτες πετούν «βελάκια» με δηλητήριο
Οι Σαΐτες είναι δηλητηριώδεις
Οι Σαΐτες έχουν σκληρή μύτη και χτυπούν με αυτήν όταν πετάγονται
Αν κάποιος δαγκωθεί από Σαπίτη, τότε σαπίζει το δαγκωμένο μέλος του
Αν κάποιος δαγκωθεί από Σαπίτη, παθαίνει μόνιμη βλάβη στο δαγκωμένο μέλος
Αν μία Οχιά δαγκώσει κάποιον αυτός πεθαίνει ακαριαία/σε λίγα λεπτά
Η Οχιά είναι κολοβή
Οι Οχιές μένουν ακίνητες για να μην τις δουν έτσι ώστε να καταφέρουν να δαγκώσουν
Οι Αστρίτες είναι οι αρσενικές Οχιές
Η επικινδυνότητα της Οχιάς εξαρτάται από το φύλο της (αρσενική ή θηλυκή)
Το φίδι "Ήλιος" (Τυφλίνος - Typhlops vermicularis) αν δαγκώσει κάποιον αυτός πεθαίνει μετά/πριν την δύση του ηλίου
Η Δραγκολιά είναι δηλητηριώδες και επικίνδυνο φίδι.
Τα φίδια πετάγονται από απόσταση 2 μέτρων και πάνω για να δαγκώσουν
Υπάρχουν στην Ελλάδα φίδια με κέρατα
Υπάρχουν στην Ελλάδα φίδια που πιάνουν σε μήκος ολόκληρο το πλάτος ενός δρόμου
Υπάρχουν στην Ελλάδα φίδια χοντρά όσο ένα ανθρώπινο χέρι ή πόδι
Υπάρχουν φίδια στην Ελλάδα που μπορούν να τυλίξουν και να σφίξουν κάποιον για να προκαλέσουν κακό
Τα φίδια εκτοξεύουν μικρές πέτρες με την ουρά τους αν απειληθούν
Αν μία Οχιά και μία Σμέρνα βρεθούν μπορούν να ζευγαρώσουν
Οι οικολόγοι απελευθερώνουν φίδια στην φύση και μάλιστα πολλές φορές με... ελικόπτερα

Πραγματικότητα:

Τα φίδια δεν ακούν

Τα φίδια νιώθουν τις δονήσεις του εδάφους
Τα φίδια φοβούνται τον άνθρωπο και προσπαθούν να τον αποφεύγουν

Τα φίδια «οσφραίνονται» με την χρήση της γλώσσας χάρις στο όργανο του Jacobson
Τα φίδια δεν δαγκώνουν ποτέ αν δεν απειληθεί άμεσα η ζωή τους (αν δεν πιαστούν, πατηθούν ή πλησιαστούν σε απόσταση αναπνοής)
Τα φίδια ΔΕΝ πίνουν γάλα. Το γάλα είναι φτιαγμένο από τα θηλαστικά για τα θηλαστικά. Τα ερπετά δεν έχουν τα απαραίτητα ένζυμα για να πέψουν το γάλα.
Κάποια είδη φιδιών λόγω πανικού προσποιούνται επίθεση όταν εγκλωβιστούν ή πλησιαστούν πολύ
Ελάχιστα είδη φιδιών στην Ελλάδα είναι επικίνδυνα για τον άνθρωπο σε περίπτωση που δαγκώσουν

Δεν υπάρχουν στην χώρα μας δηλητηριώδεις σαύρες
Οι Οχιές όταν μας βλέπουν και μένουν ακίνητες το κάνουν για λόγους άμυνας (για να μην γίνουν αντιληπτές) και όχι για λόγους επίθεσης-ενέδρας
Αν δαγκωθεί κάποιος από Οχιά και το δάγκωμα ήταν τελικά δηλητηριώδες, αυτός έχει πολύ χρόνο μπροστά του να νοσηλευτεί και να αποφύγει κάθε κίνδυνο και ΔΕΝ πεθαίνει ακαριαία όπως πιστεύεται (μάλιστα, παρά τα εκατοντάδες περιστατικά στη χώρα μας ετησίως, οι θάνατοι από δήγματα φιδιών στην χώρα μας είναι ελάχιστοι εδώ και μερικές δεκαετίες και οφείλονται κυρίως σε λάθος αντιμετώπιση του δήγματος, παρά στην αυτή καθεαυτή δράση του δηλητηρίου).
Είναι ΑΝΤΙ-οικολογικό να απελευθερώνει κάποιος ζώα μαζικά σε μία περιοχή αλλά και να συλλέγει. Το θέμα παρουσιάζεται αναλυτικά στο σχετικό άρθρο.
Αν πιαστούν ή πατηθούν φίδια όπως η Δενδρογαλιά (Hierophis gemonensis), ο Έφιος (Dolichophis caspius), η Σαΐτα (Platyceps najadum) ή άλλα παρόμοια φίδια της οικογένειας Colubridae, κάνουν πολύ απότομες, σπασμωδικές κινήσεις, στην προσπάθειά τους να ξεφύγουν-απελευθερωθούν, έτσι ενδέχεται να χτυπηθούν επάνω στο σώμα αυτού που τα ακινητοποιεί. Αυτό θα μπορούσε από κάποιον να θεωρηθεί ως εσκεμμένο "μαστίγωμα", πρόκειται όμως για αντίδραση πανικού και όχι βίας ή άμυνας/επίθεσης. Έπειτα ο πόνος που προκαλείται από κάτι τέτοιο είναι αμελητέος ή ανύπαρκτος.
Η Οθωμανική Οχιά (Montivipera xanthina), έχει έντονες επιοφθαλμικές φολίδες (οι φολίδες πάνω από τα μάτια - βλέπε φωτογραφίες στη σελίδα περιγραφής) και γίνεται αρκετά μεγάλη για Οχιά. Έτσι, κάποιο φοβισμένο άτομο, σε μία γρήγορη ματιά πανικού, εκτός από την αύξηση του μήκους είναι πολύ πιθανόν να τις προσθέσει και... κέρατα! Κάτι παρόμοιο μπορεί να συμβεί και με την κοινή Οχιά (Vipera ammodytes) λόγω της απόφυσης που έχει στο ρύγχος